Kyzikos, Orkinos İmparatorluğu'nun Başkenti

Anadolu'nun kuzeybatısında, Propontis'in (Marmara Denizi) güney kıyısında yer alan Kyzikos, antik dünyanın en zengin ve ekonomik olarak en etkili şehir devletlerinden biriydi. Stratejik konumu,

onu Asya ile Avrupa arasındaki deniz ticaret yollarının kalbine yerleştirmişti. Ancak Kyzikos'un asıl zenginliği, toprağından değil, denizinden geliyordu. Her yıl Karadeniz ile Ege arasında göç eden devasa orkinos (tunny fish) sürüleri, şehrin refahının temelini oluşturdu. Bu doğal bereket, Kyzikos'u sadece bir balıkçılık merkezi yapmakla kalmadı, aynı zamanda antik dünyanın en tanınmış ve güvenilir para birimlerinden birini yaratan bir "Orkinos İmparatorluğu" haline getirdi. Bu imparatorluğun bayrağı ise, şehrin darphanesinden çıkan her bir sikkenin üzerine vurulan orkinos amblemiydi.  

Kyzikos'un nümizmatik tarihi, MÖ 600'lere kadar uzanır ve bu ilk sikkeler bile şehrin kimliğini açıkça ortaya koyar: orkinos. Bu balık, şehrin ekonomik DNA'sıydı. Orkinos avcılığı, tuzlama ve balık sosu (garum) üretimi, Kyzikos'un en önemli endüstriyel faaliyetiydi. Bu nedenle, paranın icadından kısa bir süre sonra, bu sembolü kendi sikkelerinin üzerine bir marka ve garanti mührü olarak yerleştirmeleri son derece mantıklı bir adımdı. Bir Kyzikos sikkesinin üzerindeki orkinos figürü, o sikkenin ağırlığının ve saflığının, Kyzikos'un sarsılmaz ekonomik gücü tarafından güvence altına alındığının bir ilanıydı.  

Kyzikos'un asıl şöhreti, MÖ 550'lerden itibaren basmaya başladığı elektrum (altın-gümüş alaşımı) staterlerle geldi. "Kyzikene" olarak bilinen bu sikkeler, antik dünyanın ilk gerçek uluslararası para birimlerinden biri oldu. Pers İmparatorluğu'nun altın darikleriyle birlikte, Ege'den Karadeniz'e, Yunanistan'dan Mısır'a kadar geniş bir coğrafyada ticari işlemlerde standart olarak kabul edildiler. Bir Kyzikene staterinin değeri yaklaşık 28 gümüş drahmiye denkti ve bu yüksek değer, onu büyük ticari anlaşmalar ve askeri ödemeler için ideal kılıyordu.  

Kyzikene staterlerinin en büyüleyici özelliği ise, tutarlı marka kimliğini inanılmaz bir sanatsal çeşitlilikle birleştirmesidir. Sikkelerin arka yüzü, dönemin tipik bir özelliği olan basit bir dört bölümlü içbükey kare (quadripartite incuse square) taşırken, ön yüzleri adeta bir mitoloji ansiklopedisi gibiydi. Bugüne kadar 270'ten fazla farklı ön yüz tasarımı kaydedilmiştir ve bu sayı sürekli artmaktadır. Bu tasarımlar arasında Zeus, Herakles, Nike gibi tanrılar ve kahramanlar; grifon, sfenks, Skylla gibi mitolojik yaratıklar; aslan, boğa, kartal gibi güçlü hayvanlar ve hatta diz çökmüş bir okçu gibi figürler bulunur. Ancak bu tasarımların her birinde, ya ana figürün bir parçası olarak ya da altta küçük bir amblem olarak, o meşhur orkinos balığı mutlaka yer alırdı.  

Bu strateji, Kyzikos'un nümizmatik dehasını ortaya koyar. Sürekli değişen tasarımlar, sahteciliği zorlaştırırken, her zaman mevcut olan orkinos amblemi, paranın kimliğini ve güvenilirliğini koruyordu. Bu sanatsal çeşitlilik, Kyzikos sikkelerini sadece birer ödeme aracı olmaktan çıkarıp, aynı zamanda estetik değeri yüksek, arzu edilen koleksiyon nesnelerine dönüştürüyordu.

Kyzikos'un ekonomik gücü, MÖ 4. yüzyılda altın staterler basmasıyla doruğa ulaştı. Ancak şehrin önemi, Helenistik ve Roma dönemlerinde yavaş yavaş azaldı. Rakibi Pergamon'un yükselişi ve Roma'nın bölgeye hakim olmasıyla Kyzikos, eski ekonomik gücünü kaybetti. MS 7. ve 8. yüzyıllarda darphanesi terk edildi ve şehir yavaş yavaş tarih sahnesinden çekildi. Ancak geride bıraktığı miras, binlerce elektrum ve gümüş sikke aracılığıyla yaşamaya devam ediyor. Her bir Kyzikene stateri, sadece bir antik para değil, aynı zamanda denizden gelen zenginlikle kurulmuş bir "Orkinos İmparatorluğu"nun gücünü, sanatını ve ticari dehasını anlatan birer minyatür anıttır.

Kaynak:
https://www.researchgate.net/publication/395865679_Fishing_and_Tuna_Trade_in_Kyzikos
https://www.henzen.org/en/greekworld-asia-mysia.php
https://coinweek.com/sea-creatures-on-ancient-coins/
https://www.numiscorner.com/blogs/news/mythical-mysia
https://www.vcoins.com/en/stores/numiscorner/239/product/mysia_stater_ca_550450_bc_kyzikos_electrum__sngvonaulock1181/1819972/Default.aspx
https://www.erdek.bel.tr/kyzikos-antik-kenti