Phokaia'nın Fokları ve Erken Elektrum Sikkeleri

Antik İyonya'nın en kuzeydeki şehirlerinden biri olan Phokaia (günümüz Foça), denizcilik yetenekleri ve ticari girişimciliğiyle ün salmış bir metropoldü. Kendi adını taşıyan yarımadanın ucunda,

stratejik bir konuma sahip olan Phokaia, Batı Akdeniz'e açılarak Massalia (Marsilya) ve Emporion (Ampurias) gibi uzak koloniler kuran cesur denizcilerden oluşan bir halka ev sahipliği yapıyordu. Bu denizci ruh ve ticari zeka, şehrin nümizmatik tarihinde de kendini gösterdi. Phokaia, paranın icadının ilk dönemlerinde, özellikle elektrum (altın-gümüş alaşımı) sikke basımında öncü bir rol oynadı ve sikkelerinin üzerine, adını taşıyan zekice bir "konuşan amblem" yerleştirdi: fok balığı.  

Phokaia'nın nümizmatik kimliğinin temel taşı, Yunanca "fok" anlamına gelen phōkē (φώκη) kelimesidir. Şehir, adıyla ses benzerliği taşıyan bu deniz memelisini kendi arması olarak benimsemiş ve bastığı neredeyse her sikkenin üzerine bir fok figürü eklemiştir. Bu, antik dünyada "canting emblem" veya "konuşan amblem" olarak bilinen zekice bir markalaşma stratejisiydi. Sikkeye bakan okuryazar olmayan bir tüccar bile, üzerindeki fok sembolünü görerek paranın Phokaia'dan geldiğini ve dolayısıyla şehrin ticari itibarı tarafından garanti edildiğini anında anlayabilirdi. Bu küçük fok amblemi, Phokaia'nın kalite ve güvenilirlik mührü haline geldi.  

Phokaia, özellikle elektrum sikke üretiminde uzmanlaşmıştı. Ancak Miletos veya Kyzikos gibi büyük staterler yerine, Phokaia darphanesi daha çok "hekte" olarak bilinen altıda bir staterlik küçük elektrum sikkeler üretmesiyle tanınır. Bu küçük ama değerli paralar, büyük ticari anlaşmalardan ziyade, daha orta ölçekli işlemler ve belki de paralı asker maaşları gibi ödemeler için idealdi. Phokaia'nın bastığı hekteler, MÖ 6. ve 4. yüzyıllar arasında Akdeniz ve Karadeniz ticaretinde yaygın olarak kullanıldı.  

Phokaia sikkelerinin en dikkat çekici yönlerinden biri, Kyzikos geleneğine benzer şekilde, ana tasarımlarındaki sanatsal çeşitliliktir. Sabit fok amblemi genellikle ana tasarımın bir parçası olarak veya küçük bir ikincil sembol olarak yer alırken, ana figür sürekli değişiyordu. Bu tasarımlar arasında tanrı ve tanrıça başları (Athena, Hermes, Artemis gibi), mitolojik yaratıklar (grifon, sfenks) ve çeşitli hayvanlar (koç, boğa, horoz) bulunur. Bu tasarımların yüksek sanatsal kalitesi, Phokaia'daki kalıp oymacılarının ustalığını ve şehrin estetik zevkini ortaya koyar. Her yeni tasarım, sahteciliği zorlaştırırken, sabit fok amblemi paranın kimliğini koruyordu.

Phokaia'nın para basımı, sadece kendi şehri için değil, aynı zamanda daha geniş bir ekonomik bölge için de önem taşıyordu. "Phokaik ağırlık standardı" olarak bilinen ve yaklaşık 16 gramlık bir statere dayanan sistem, Mysia ve Lesbos (Midilli) gibi komşu bölgelerdeki birçok şehir tarafından da benimsendi. Bu, Phokaia'nın bölgesel bir ekonomik lider olduğunu ve para sisteminin komşuları tarafından taklit edilecek kadar güvenilir kabul edildiğini göstermektedir.  

MÖ 546'da Perslerin Lidya'yı fethetmesi ve İyonya'yı tehdit etmesi, Phokaia'nın tarihinde bir dönüm noktası oldu. Herodot'a göre, Pers egemenliğine girmeyi reddeden Phokaialıların büyük bir kısmı, gemilerine binerek şehirlerini terk etti ve Batı Akdeniz'deki kolonilerine göç etti. Bu olay, şehrin gücüne büyük bir darbe vursa da, Phokaia varlığını sürdürdü ve Helenistik ve Roma dönemlerinde de sikke basmaya devam etti.

Bugün, Phokaia'nın okyanusları aşan cesur denizcilerinden geriye, bastıkları o küçük elektrum parçaları kaldı. Üzerlerindeki mütevazı fok amblemi, bize sadece bir şehrin adını değil, aynı zamanda ticari zekasını, sanatsal ruhunu ve Akdeniz'in dört bir yanına yayılan mirasını fısıldamaya devam ediyor.

Kaynak:
https://www.thoughtco.com/artemis-of-ephesus-116920
https://en.wikipedia.org/wiki/Electrum