Xanthos'un Hanedan Sikkeleri

Antik Likya'nın başkenti ve en büyük şehri olan Xanthos (Lycian dilinde Arna), sadece UNESCO Dünya Mirası listesindeki görkemli anıt mezarları ve kaya mezarlarıyla değil, aynı zamanda bölgenin

karmaşık tarihini yansıtan zengin nümizmatik mirasıyla da öne çıkar. Özellikle MÖ 5. ve 4. yüzyıllarda, Pers İmparatorluğu'nun egemenliği altında hüküm süren yerel Likyalı hanedanlar döneminde basılan sikkeler, bir medeniyetin büyük güçlerin gölgesinde kendi kimliğini, dilini ve sanatını nasıl ifade ettiğinin büyüleyici bir kaydıdır. Bu "Hanedanlık Dönemi" sikkeleri, Yunan sanatının estetiğini, Pers siyasi gerçekliğini ve Likya'nın özgün kültürünü tek bir küçük gümüş parçası üzerinde birleştiren melez eserlerdir.  

Xanthos'un bir darphane olarak tarihi, MÖ 540 civarında Perslerin bölgeyi fethetmesinden kısa bir süre sonra başlar. Persler, doğrudan bir yönetim kurmak yerine, bölgeyi yerel hanedanlar aracılığıyla yönetmeyi tercih ettiler ve bu hanedanlara kendi paralarını basma özerkliği tanıdılar. MÖ 520'den itibaren Xanthos'ta sikke basılmaya başlandığı bilinmektedir. Bu dönem, Likya'nın Pers hakimiyeti altında refah içinde yaşadığı ve Nereid Anıtı gibi başyapıtların inşa edildiği bir zamandır.  

Xanthos'un hanedanlık sikkelerinin en dikkat çekici özelliği, üzerlerindeki yazılardır. Bu sikkeler, Yunan alfabesiyle değil, bölgenin kendine özgü ve ancak kısmen çözülebilmiş olan Likya alfabesiyle yazılmıştır. Sikkelerin üzerinde genellikle parayı bastıran hanedanın veya şehrin adı yer alır. Örneğin, şehrin Likçe adı olan "Arna" kelimesinin kısaltması "ARN" veya "AΡB" gibi harfler sıkça görülür. Bu, siyasi olarak Perslere bağlı olsalar da, kültürel ve dilsel kimliklerini koruma konusundaki ısrarlarının bir göstergesidir.  

Sikkelerin ikonografisi ise tam bir kültürel sentez örneğidir. Tasarımlar, büyük ölçüde Yunan sanatından etkilenmiştir. Ön yüzlerde genellikle miğferli Athena başı veya defne çelenkli Apollon portresi gibi popüler Yunan tanrıları yer alır. Bu, Helen kültürünün bölgedeki prestijini ve sanatsal etkisini yansıtır. Ancak bu Yunan motiflerinin yanında veya arka yüzde, Likya'ya özgü semboller de bulunur. Bunların en önemlisi, üç bacaklı bir sarmal olan "triskeles" veya onun dört bacaklı versiyonu "tetraskeles"tir. Bu sembol, sadece Xanthos'ta değil, birçok farklı Likya hanedanının sikkesinde de görülür ve muhtemelen bir tür ulusal birlik veya konfederasyon amblemi olarak hizmet etmiştir.  

Zamanla, hanedanların isimleri sikkeler üzerinde daha belirgin hale geldi. Örneğin, MÖ 400-370 civarında hüküm süren Trbbänimi adlı hanedanın bastırdığı 1/3 staterlik gümüş sikkelerin ön yüzünde bir aslan postu, arka yüzünde ise hanedanın Likçe yazılmış adının yanında büyük bir triskeles figürü yer alır. Benzer şekilde, Wekhssere II gibi diğer hanedanların sikkeleri de Athena ve Apollon gibi Yunan tanrılarını yerel sembollerle birleştirir.  

Bu hanedanlık dönemi, Büyük İskender'in MÖ 334'te Likya'yı fethetmesiyle sona erdi. İskender'in ardından bölge, Helenistik krallıkların bir parçası haline geldi ve Xanthos, MÖ 2. yüzyılda Likya Birliği'ne katılarak federal para sistemini benimsedi. Bu dönemde basılan sikkeler, artık Likçe yazılar ve hanedan isimleri yerine, Yunanca "ΛYKIΩN" (Likyalıların) yazısını ve darphaneyi belirten "Ξ-A" (Xanthos) harflerini taşıyordu.  

Sonuç olarak, Xanthos'un hanedanlık sikkeleri, bir geçiş döneminin eşsiz belgeleridir. Bu paralar, Pers imparatorluk gücü, Yunan kültürel hegemonyası ve inatçı Likya yerel kimliği arasındaki karmaşık etkileşimi yansıtır. Üzerlerindeki Likçe yazılar, Yunan tanrıları ve yerel semboller, bize sadece kimin hüküm sürdüğünü değil, aynı zamanda bu kadim medeniyetin kendini nasıl gördüğünü ve dünyadaki yerini nasıl tanımladığını anlatan paha biçilmez bir hikaye sunar.

Kaynak:
https://en.wikipedia.org/wiki/Xanthos
https://en.drvilla.com.tr/culture-portal/xanthos
https://www.wildwinds.com/coins/greece/lycia/xanthos/i.html
https://www.researchgate.net/publication/338001664_Beyond_the_Xanthos_Valley_Rulers_and_mints_in_Eastern_and_Central_Lycia_at_the_time_of_the_dynasty_of_Xanthos