Pamfilya'nın Zenginliği Aspendos ve Side Sikkeleri
Anadolu'nun güney kıyısında, Toros Dağları'nın eteklerinde uzanan verimli bir ova olan Pamfilya, antik çağlarda zenginliği ve ticari dehasıyla tanınan bir bölgeydi. Adı, Yunanca "tüm kabilelerin yurdu"
anlamına gelen Pamfilya, tarih boyunca farklı kültürlerin bir araya geldiği bir kavşak noktası olmuştur. Bu zenginliğin ve dinamizmin en parlak iki temsilcisi ise, bölgenin en önemli liman kentleri olan Aspendos ve Side idi. Her iki şehir de MÖ 5. yüzyıldan itibaren kendi adlarına gümüş sikkeler basarak ekonomik güçlerini tüm Akdeniz'e ilan ettiler. Ancak bu iki komşu ve rakip şehrin sikkeleri, aynı refah kaynağından beslenmelerine rağmen, seçtikleri sembollerle kendilerine özgü ve birbirine zıt kimlikler inşa ettiklerini gözler önüne serer.
Aspendos: Güreşçilerin ve Sapan Atıcılarının Şehri Aspendos'un zenginliği, içinden geçen ve antik çağlarda gemilerin seyahat edebildiği Eurymedon (Köprüçay) Nehri sayesinde iç bölgelerle kurduğu ticari bağa dayanıyordu. Şehir, tuz, zeytinyağı, yün ve özellikle de ünlü atlarının ticaretiyle büyük bir servet biriktirdi. Bu ekonomik güç, Aspendos'un MÖ 500'lerden itibaren Pers ağırlık standardında yüksek kaliteli gümüş staterler basmasını sağladı.
Aspendos sikkelerinin en ikonik tasarımı, MÖ 400 civarında ortaya çıktı ve antik nümizmatiğin en dinamik sahnelerinden birini sundu: ön yüzde birbirine kenetlenmiş iki çıplak güreşçi. Bu tasvir, Yunan dünyasında büyük bir tutku olan atletizmi ve şehrin bu kültürel ideale olan bağlılığını vurguluyordu. Arka yüzde ise, sapanıyla taş atmaya hazırlanan bir asker (sapan taşı atıcısı) yer alıyordu. Bu figür, şehrin askeri gücünü ve özellikle bu alandaki şöhretini temsil ediyordu. Aspendos, sikkeleri aracılığıyla dünyaya atletik ve askeri hüner üzerine kurulu, güçlü ve dinamik bir kimlik mesajı veriyordu.
Side: Narın Büyülü Şehri Aspendos'un komşusu ve sık sık rakibi olan Side ise, zenginliğini mükemmel limanına ve deniz ticaretine borçluydu. Özellikle zeytinyağı ticareti ve Roma döneminde köle ticareti, şehri bölgenin en zengin merkezlerinden biri haline getirdi. Side de Aspendos gibi MÖ 5. yüzyılda kendi gümüş staterlerini basmaya başladı, ancak kimliğini ifade etmek için çok daha farklı bir yol seçti.
Side'nin sikkelerinin değişmez sembolü, bir nar meyvesiydi. Bu seçim, antik dünyanın en zekice markalaşma stratejilerinden biridir. Çünkü yerel Sidetan dilinde "Side" kelimesi "nar" anlamına geliyordu. Bu "konuşan amblem" sayesinde, sikkeyi eline alan herkes, paranın hangi şehre ait olduğunu anında anlıyordu. Nar, aynı zamanda bereketin, doğurganlığın ve zenginliğin evrensel bir sembolü olarak, şehrin tarımsal refahını da vurguluyordu. Side, gücünü ve dinamizmini vurgulamak yerine, adını ve bereketini ön plana çıkaran zarif ve akılda kalıcı bir sembolü tercih etti.
İki Şehir, İki Kimlik Pamfilya'nın bu iki büyük şehri, aynı dönemde, aynı bölgede ve aynı ağırlık standardında paralar basmalarına rağmen, nümizmatik kimlikleri gece ile gündüz kadar farklıydı. Aspendos, güreşçileri ve sapan atıcılarıyla dünyaya "Biz güçlüyüz" mesajını verirken, Side narıyla "Biz bereketliyiz ve zekiyiz" diyordu. Bu sikkeler, Pers egemenliği altında bile önemli bir özerkliğe sahip olduklarını ve kendi kimliklerini ifade etme özgürlüğüne sahip olduklarını gösterir.
Büyük İskender'in fethi ve ardından gelen Roma hakimiyeti, her iki şehrin de kaderini değiştirdi. Darphaneleri, yeni imparatorlukların hükümdarlarının portrelerini taşımaya başladı. Ancak geride bıraktıkları o klasik dönem gümüş staterleri, Pamfilya'nın zenginliğinin sadece topraktan ve denizden değil, aynı zamanda bu zenginliği dünyaya anlatmak için seçtikleri özgün ve güçlü hikayelerden de kaynaklandığını bize hatırlatır.
Kaynak:
https://whc.unesco.org/en/tentativelists/6036/
https://en.wikipedia.org/wiki/Aspendos
https://www2.lawrence.edu/dept/art/BUERGER/CATALOGUE/037.HTML
https://www.goldeneaglecoin.com/item/aspendos-pamphylia-ar-stater-330_200-bc-wrestlers--slinger-chvf
https://www.turkishmuseums.com/museum/detail/1966-antalya-myra-archaeological-site/1966/4
https://www.pinebeach.com.tr/en/blog/everything-you-need-to-know-about-the-ancient-city-of-aspendos#:~:text=The%20city's%20wealth%20was%20largely,cultural%20hub%20of%20its%20time.