Aspendos'un Güreşçileri ve Sapan Taşı Atıcıları

Antik nümizmatik dünyası, tanrıların, hükümdarların ve mitolojik yaratıkların statik portreleriyle doludur. Ancak bu geleneğin dışına çıkan, hareketin, gücün ve insan bedeninin dinamizmini

kutlayan bazı tasarımlar vardır ki, bunlar arasında en ünlüsü şüphesiz Pamfilya'daki Aspendos şehrinin gümüş staterleridir. MÖ 400'lerden itibaren basılan bu sikkeler, ön yüzlerindeki güreşen iki atlet ve arka yüzlerindeki sapan atan asker figürüyle, antik sanatın en canlı ve en ikonik kompozisyonlarından birini yaratmıştır. Bu tasarım, sadece bir para birimi olmanın ötesinde, Aspendos'un kültürel değerlerini, askeri şöhretini ve Helen dünyasındaki yerini anlatan, gümüş üzerine işlenmiş bir kimlik beyanıdır.

Aspendos, Eurymedon (Köprüçay) Nehri kıyısında yer alan zengin bir ticaret kentiydi ve MÖ 5. yüzyıldan itibaren kendi parasını basıyordu. Ancak şehrin nümizmatik kimliğini sonsuza dek tanımlayacak olan "güreşçiler ve sapan atıcısı" tipi, MÖ 4. yüzyılın başlarında ortaya çıktı.  

Ön Yüz: Atletik İdealin Kutlanışı Sikkenin ön yüzü, birbirine kenetlenmiş, kasları gerilmiş iki çıplak güreşçiyi tasvir eder. Bu sahne, Yunan kültürünün merkezinde yer alan atletizm tutkusunun (agon) ve fiziksel mükemmellik idealinin canlı bir yansımasıdır. Güreş, Olimpiyatlar gibi Panhellenik oyunların en prestijli dallarından biriydi ve bir güreşçinin zaferi, sadece sporcunun kendisine değil, aynı zamanda geldiği şehre de büyük bir onur kazandırırdı. Aspendos'un bu sahneyi sikkesinin ana yüzüne yerleştirmesi, şehrin bu Helenik ideale ne kadar derinden bağlı olduğunu gösterir. Bu tasvirin, Aspendoslu bir atletin büyük bir oyunda kazandığı zafere bir gönderme olabileceği düşünülmektedir. Kalıp oymacılarının, anlık bir hareketi, kasların gerilimini ve mücadelenin yoğunluğunu bu kadar küçük bir alanda bu denli ustalıkla betimlemesi, Aspendos darphanesinin sanatsal kalitesini de ortaya koyar.  

Arka Yüz: Askeri Gücün Sembolü Sikkenin arka yüzü, atletik temayı askeri bir temayla tamamlar: sapanıyla taş atmak üzere olan bir asker (sapan taşı atıcısı). Sapan, antik ordularda yaygın olarak kullanılan etkili bir menzilli silahtı ve Aspendos'un bu alanda yetenekli askerleriyle ünlü olduğu bilinmektedir. Bu figür, şehrin askeri gücünü ve kendini savunma kapasitesini simgeler. Bazı nümizmatlar, bu sembolün seçiminde zekice bir kelime oyunu olabileceğini de öne sürmüşlerdir. Yunanca "sapan" anlamına gelen sphendone kelimesinin, şehrin adı olan Aspendos ile ses benzerliği taşıması, bu figürü bir tür "konuşan amblem" haline getirmiş olabilir.  

Yerel Kimliğin Mührü: Triskeles ve Yazıt Bu iki güçlü figürün yanı sıra, sikkenin arka yüzünde genellikle iki önemli unsur daha bulunur. Bunlardan ilki, üç insan bacağının bir merkezden yayıldığı tekerlek benzeri bir sembol olan "triskeles"tir. Bu, Aspendos'un şehir armasıydı ve paranın kimliğini kesin olarak belirtiyordu. İkinci unsur ise, genellikle "ΕΣΤFΕΔΙΙΥΣ" (Estwediiys) şeklinde okunan ve şehrin adının yerel Pamfilya dilindeki yazılışı olan yazıttır. Bu, şehrin Helen kültürünü benimsemiş olmasına rağmen, kendi yerel Anadolu kimliğini de koruduğunu gösteren önemli bir detaydır.  

Sonuç olarak, Aspendos stateri, bir şehrin kendini nasıl gördüğünü ve nasıl görülmek istediğini anlatan bir başyapıttır. Güreşçiler ve sapan atıcısı, Aspendos'un hem atletik hem de askeri geleneklere dayanan, güç ve disiplin değerlerini yücelten bir toplum olduğunu ilan eder. Bu sikkeler, geniş bir coğrafyada dolaşıma girerek, Aspendos'un sadece zengin bir ticaret merkezi değil, aynı zamanda gururlu ve güçlü bir Helen-Anadolu şehri olduğu mesajını da tüm antik dünyaya taşımıştır.

Kaynak:
https://en.wikipedia.org/wiki/Aspendos
https://www2.lawrence.edu/dept/art/BUERGER/CATALOGUE/037.HTML
https://www.goldeneaglecoin.com/item/aspendos-pamphylia-ar-stater-330_200-bc-wrestlers--slinger-chvf
https://library.willamette.edu/hfma/omeka/exhibits/show/coinsofthegreekandromanworld/item/52