Pisidya'nın Savaşçı Kentleri Selge ve Termessos'un Bağımsız Sikkeleri

Anadolu'nun güneyinde, verimli Pamfilya ovasının hemen ardında yükselen Toros Dağları'nın sarp ve geçit vermez coğrafyası, antik çağlarda Pisidya olarak biliniyordu. Bu dağlık bölge, tarih boyunca büyük

imparatorlukların kontrol etmekte en çok zorlandığı, savaşçı ve bağımsız ruhlu halklara ev sahipliği yapmıştır. Lidyalılar, Persler ve hatta Büyük İskender gibi fatihler bile Pisidya'nın tamamına asla tam olarak hakim olamadılar. Bu inatçı bağımsızlık ruhu, bölgenin en önemli iki şehri olan Selge ve Termessos'un darphanelerinden çıkan sikkelerde de kendini gösterir. Bu şehirlerin paraları, sadece birer ödeme aracı değil, aynı zamanda dağların bu asi çocuklarının kendi kimliklerini, güçlerini ve özerkliklerini metal üzerine kazıdıkları birer manifestodur.  

Selge: Dağların Güreşçileri Pisidya'nın en önemli ve en erken sikke basan şehirlerinden biri olan Selge, komşusu Pamfilya'daki Aspendos ile şaşırtıcı derecede benzer bir nümizmatik gelenek benimsemiştir. MÖ 4. yüzyıldan itibaren basılan gümüş staterlerinin ön yüzünde, Aspendos'takiler gibi, birbirine kenetlenmiş iki güreşçi tasvir edilir. Arka yüzde ise yine Aspendos'a benzer şekilde bir sapan taşı atıcısı (slinger) ve şehrin arması olan triskeles bulunur. Bu ikonografik benzerlik, iki şehir arasında güçlü bir kültürel ve belki de ekonomik bir bağ olduğunu düşündürmektedir. Her ikisi de, Helen dünyasının atletik ve askeri ideallerini benimseyerek kendilerini güçlü ve medeni toplumlar olarak sunmuşlardır.  

Ancak Selge'nin sikkeleri, kendine özgü detaylarla Aspendos'tan ayrılır. Güreşçilerin arasına veya sapan atıcısının yanına konulan "astragalos" (aşık kemiği) sembolü, Selge sikkelerinin karakteristik bir özelliğidir. Antik çağlarda bir oyun aracı olan bu kemik, belki de şansı veya kaderi simgeliyordu. Selge'nin daha küçük gümüş obolleri ise daha özgün bir tasarıma sahiptir: ön yüzde korkutucu bir Gorgon başı (Medusa), arka yüzde ise miğferli bir Athena başı. Bu tasarımlar, Selge'nin hem bölgesel geleneklere bağlılığını hem de kendi özgün kimliğini yaratma arzusunu gösterir.  

Termessos: Kartal Yuvasının Paraları Pisidya'nın güneybatısında, Güllük Dağı'nın zirvesine yakın bir platoda kurulan Termessos, "Kartal Yuvası" olarak anılırdı ve bu lakabın hakkını sonuna kadar veriyordu. Şehir, o kadar sarp ve doğal olarak korunaklı bir konumdaydı ki, MÖ 333'te Anadolu'yu fetheden Büyük İskender bile şehri kuşatmayı denememiş, etrafından dolaşıp geçmiştir. Bu dokunulmazlık, Termessos'un tarihinde bir gurur kaynağı oldu. MÖ 71'de Roma ile bir ittifak kuran şehir, Roma Senatosu tarafından tam bağımsız bir müttefik olarak tanındı. Bu özel statü, Termessos'un sikkelerinde gururla taşıdığı "AVTONOMΩΝ" (Otonom/Bağımsız) unvanıyla belgelenmiştir.  

Termessos'un sikke basımı, bu bağımsızlık statüsünü kazandıktan sonra, MÖ 1. yüzyılda başlar. Şehrin bronz sikkelerinin ana temaları, gücün ve egemenliğin sembolleridir. Ön yüzde genellikle tanrıların kralı Zeus'un defne çelenkli portresi yer alır. Arka yüzde ise en sık görülen tasvir, dörtnala koşan veya şaha kalkmış bir attır. At, hem askeri gücü (süvari) hem de Pisidya'nın dağlık coğrafyasındaki önemi temsil ediyordu. Bazı sikkelerde atın ön kısmı (protomu) ve bir şimşek sembolü bir arada kullanılır, bu da Zeus'un gücüyle atın kuvvetini birleştirir.  

Roma İmparatorluk döneminde bile "pseudo-autonomous" (sözde-özerk) olarak sikke basmaya devam eden Termessos, ön yüzde imparator portresi yerine kendi tanrılarını (Zeus, Hermes, Artemis) veya şehrin efsanevi kurucusu olduğuna inanılan Solymos'u kullanmaya devam etmiştir. Bu, şehrin Roma'ya olan sadakati ile kendi köklü kimliğine duyduğu gurur arasındaki dengeyi gösterir.  

Sonuç olarak, Pisidya'nın bu iki savaşçı kentinin sikkeleri, bize dağların coğrafyasının şekillendirdiği bir karakteri anlatır. Selge, komşularıyla kültürel alışveriş içinde olan ancak kendi sembollerini koruyan bir güç merkeziyken; Termessos, ulaşılmaz konumunun ve siyasi zekasının getirdiği tam bağımsızlığı sikkelerinin her köşesine işlemiştir. Bu paralar, büyük imparatorlukların haritalarında bile kendi kurallarını koyan, özgür ruhlu bir halkın metalden yapılmış mirasıdır.

Kaynak:
https://archaeology.brown.edu/native-publications/dating-coinage-alexander-great
https://www.vcoins.com/en/coins/ancient/greek/pisidia-1369.aspx
https://www.coinarchives.com/a/results.php?search=pisidia+selge
https://en.wikipedia.org/wiki/Termessos
http://www.wildwinds.com/coins/greece/pisidia/termessos_major/
https://www.turkishmuseums.com/museum/detail/1966-antalya-myra-archaeological-site/1966/4