Ankyra, Pessinus ve Tavium'un Kelt Mirası

MÖ 3. yüzyılda Anadolu'nun merkezine yerleşen Kelt (Gal) kabileleri, bölgede Galatya olarak bilinen yeni bir yurt kurdular. Bu yeni yurt, üç ana kabile ve onların başkentleri etrafında şekillendi:

Batıda Tolistobogların başkenti Pessinus, merkezde Tectosagların başkenti Ankyra ve doğuda Trocmların başkenti Tavium. Bu üç şehir, sadece birer kabile merkezi olmakla kalmadı, aynı zamanda Galatya'nın nümizmatik tarihinin yazıldığı üç ana darphane olarak da hizmet verdi. Her ne kadar Galat kralları kendi paralarını bassalar da, bu üç şehrin ürettiği otonom ve yarı otonom sikkeler, bize Galat dünyasının daha yerel ve çeşitli bir portresini sunar. Bu darphaneler, ortak bir Kelt mirasını paylaşırken, her birinin kendi dini, siyasi ve coğrafi kimliğini sikkelerine nasıl yansıttığını gösterir.  

Pessinus: Ana Tanrıçanın Kutsal Şehri Galatya'nın batısındaki Pessinus, Galatlar gelmeden önce de Anadolu'nun en önemli dini merkezlerinden biriydi. Şehir, Frigyalıların ana tanrıçası olan ve Romalıların Magna Mater (Büyük Anne) olarak taptığı Kybele'nin ana kült merkeziydi. Tolistoboglar buraya yerleştiğinde, bu köklü dini mirası devraldılar ve Pessinus bir tapınak devleti olarak önemini korudu. Bu derin dini kimlik, şehrin sikkelerinin neredeyse tamamına damgasını vurmuştur.  

Pessinus darplı sikkelerin en yaygın teması, Kybele ve onun efsanevi eşi Attis'tir. Sikkelerin ön yüzlerinde genellikle bu iki tanrının yan yana duran büstleri (jugate) yer alır. Kybele, bir şehrin surlarını andıran kuleli tacıyla (turreted crown), Attis ise kendine özgü Frig başlığıyla tasvir edilir. Arka yüzlerde ise genellikle Kybele'nin kutsal hayvanı olan ve onun arabasını çektiğine inanılan bir aslan figürü bulunur. Bu ikonografi, Pessinus'un kimliğinin siyasi veya askeri güçten çok, bu kadim ana tanrıça kültünün koruyuculuğu üzerine kurulu olduğunu açıkça gösterir.  

Ankyra: Roma'nın Eyalet Başkenti Merkezdeki Tectosagların başkenti olan Ankyra (günümüz Ankara), stratejik konumu sayesinde zamanla Galatya'nın en önemli şehri haline geldi. Özellikle MÖ 25'te Galatya'nın bir Roma eyaleti olarak yeniden düzenlenmesinden sonra Ankyra, eyaletin başkenti oldu. Bu idari rol, şehrin nümizmatik kimliğini de şekillendirdi.  

Ankyra darphanesi, özellikle Roma İmparatorluk döneminde aktif hale geldi ve Galatya Koinon'u (Birliği) adına veya doğrudan imparatorlar için sikkeler bastı. Bu sikkeler, şehrin Roma ile olan yakın bağını ve imparatorluk içindeki statüsünü yansıtır. Örneğin, Nerva veya Caracalla gibi imparatorların portrelerini taşıyan büyük bronz sikkeler, Ankyra'nın imparatorluk sistemine ne kadar entegre olduğunu gösterir. Sikkeler üzerindeki "Η ΜΗΤΡΟΠΟΛΙC ΤΗϹ ΓΑΛΑΤΙΑC ΑΝΚΥΡΑ" (Galatya'nın Metropolü Ankyra) gibi yazıtlar, şehrin başkent statüsünü gururla ilan eder. Ayrıca, şehrin adıyla ses benzerliği taşıyan çapa (Yunanca ankyra) figürü de bazen bir sembol olarak kullanılmıştır.  

Tavium: Doğu'nun Bekçisi Doğudaki Trocmların başkenti olan Tavium, daha çok yerel ve Helenistik unsurları yansıtan bir nümizmatik geleneğe sahipti. Şehrin sikkelerinin ana teması, burada devasa bir bronz heykeli bulunan ve "Zeus Tavianos" olarak tapınılan Zeus'tur. Sikkelerin ön yüzünde genellikle Zeus'un defne çelenkli portresi, arka yüzünde ise onun sembolü olan ve kanatları açık bir şekilde bir şimşek demetinin üzerinde duran kartal yer alır.  

Tavium sikkeleri, Pessinus gibi dini bir odak (Zeus kültü) gösterirken, Ankyra gibi güçlü bir Roma bağlantısı sergilemez. Bunun yerine, sikkeler bölgenin coğrafyasına ve Kelt mirasına dair ilginç ipuçları sunar. Bazı sikkelerde, bölgeden geçen Kızılırmak'ı (Halys) temsil eden nehir tanrısı Halys tasvir edilir. Daha da ilginci, bazı nadir örneklerde, Galatların savaşlarda kullandığı ve Kelt kimliğinin en belirgin sembollerinden biri olan "karniks" (carnyx) adı verilen hayvan başlı savaş borazanının tasvir edilmesidir. Bu, Tavium'un, Helenleşmiş kimliğinin altında Kelt köklerine dair hafızayı koruduğunun nadir bir nümizmatik kanıtıdır.  

Sonuç olarak, Galatya'nın bu üç ana darphanesi, ortak bir Kelt mirasına sahip olmalarına rağmen, farklı kimlikler geliştirmişlerdir. Pessinus, Kybele kültü etrafında şekillenen bir dini merkez; Ankyra, Roma'ya entegre olmuş bir idari başkent; Tavium ise Helenistik gelenekleri yerel coğrafya ve Kelt mirasının izleriyle birleştiren bir kabile merkezi olarak karşımıza çıkar. Bu üç şehrin sikkeleri, bize "Galat" kimliğinin tek bir monolitik yapı olmadığını, aksine Anadolu'nun zengin kültürel mozaiği içinde farklı şekillerde ifade edilen çeşitli yerel kimliklerden oluştuğunu gösterir.

Kaynak:
https://asiaminorcoins.com/galatia.html
https://sivrihisar.bel.tr/en/icerikler/31-pessinus-ancient-city.html
https://silver.kbr.be/Ancyra
http://snible.org/coins/hn/galatia.html
https://www.goldeneaglecoin.com/item/aspendos-pamphylia-ar-stater-330_200-bc-wrestlers--slinger-chvf