Bir Defin (Hoard) Nedir ve Nümizmatik İçin Neden Bu Kadar Önemlidir?

Nümizmatik dünyası, sık sık "define" veya İngilizce terimiyle "hoard" kelimesiyle çalkalanır. Toprağın altından çıkarılan bir küp dolusu antik sikke haberi, hem koleksiyonerleri hem de

tarihçileri heyecanlandırır. Peki, bir sikke yığınını bilimsel olarak "define" yapan nedir ve bu buluntular, antik paraları anlama şeklimizi nasıl kökten değiştirir? Bir define, basit bir kayıp cüzdandan çok daha fazlasıdır; o, belirli bir anın dondurulmuş bir ekonomik anlık görüntüsü ve nümizmatik biliminin temel yapı taşlarından biridir.

En temel tanımıyla define, antik dönemde bir araya getirilerek kasıtlı olarak toprağa veya başka bir gizli yere saklanmış ve daha sonra sahibi tarafından geri alınamamış değerli eşya topluluğudur. Bu eşyalar genellikle altın veya gümüş sikkelerden oluşur, ancak mücevherler veya gümüş kap kacak gibi başka değerli nesneler de içerebilir. Antik dünyada modern bankacılık sistemleri olmadığından, insanlar servetlerini korumanın en güvenli yolu olarak onu toprağa gömmeyi görürlerdi. Bu gömme eyleminin ardında genellikle bir kriz yatar: yaklaşan bir savaş, bir istila, siyasi bir ayaklanma veya salgın hastalık gibi bir tehlike anında insanlar, değerli varlıklarını güvence altına almak için onları saklarlardı. Eğer bu kişi, tehlike geçtikten sonra geri dönüp definesini alamazsa (çünkü savaşta ölmüş, esir düşmüş veya vebadan hayatını kaybetmiş olabilir), o define binlerce yıl sonra arkeologlar veya metal dedektörü kullanan meraklılar tarafından bulunmayı bekler.  

Definelerin nümizmatik bilimi için paha biçilmez olmasının birkaç temel nedeni vardır:

1. Tarihlendirme ve Kronoloji (Terminus Post Quem): Bir definenin en önemli özelliği, içerdiği en yeni tarihli siktedir. Bu sikke, definenin gömüldüğü tarih için bir "terminus post quem" (sonrası tarih) sağlar; yani define, bu en yeni sikkenin basıldığı tarihten daha önce gömülmüş olamaz. Örneğin, içinde İmparator Trajan'a ait taze basılmış bir sikke bulunan bir define, Trajan'ın hükümdarlığı sırasında veya sonrasında gömülmüş olmalıdır. Bu basit mantık, arkeolojik katmanları ve diğer sikke türlerinin göreceli kronolojisini oluşturmada son derece güçlü bir araçtır. Nümizmatlar, farklı definelerin içeriklerini karşılaştırarak, hangi sikke tiplerinin hangi dönemlerde birlikte dolaşımda olduğunu anlar ve böylece antik para basımının bütün bir kronolojisini inşa ederler.  

2. Para Dolaşımını Anlamak: Bir definenin içeriği, belirli bir dönemde ve coğrafyada hangi paraların dolaşımda olduğuna dair eşsiz bir anlık görüntü sunar. Örneğin, Türkiye'de bulunan bir definenin içinde hem yerel Anadolu şehirlerinin sikkeleri hem de Atina veya Roma'dan gelmiş paralar bulunması, bu bölgeler arasındaki ticaret yollarını, ekonomik bağları ve para akışını gösterir. Bir definenin kompozisyonu, bir bölgenin para biriminin ne kadarının yerel, ne kadarının ise "ithal" olduğunu ortaya koyarak ekonomik tarihçiler için hayati veriler sağlar.  

3. Yeni ve Nadir Tipleri Keşfetmek: Bazen defineler, daha önce hiç bilinmeyen sikke tiplerini veya var olduğu bilinen ancak örneği bulunamayan son derece nadir sikkeleri ortaya çıkarır. 1984 yılında Antalya'nın Elmalı ilçesinde bulunan ve "Yüzyılın Definesi" olarak anılan ünlü Elmalı Definesi, bunun en çarpıcı örneklerinden biridir. Bu define, o zamana kadar dünyada sadece 13 adet bilinen, Atina'nın Perslere karşı kazandığı zafer anısına bastığı efsanevi 10 drahmi'lik (dekadrahmi) sikkelerden tam 14 tane içeriyordu. Bu tek buluntu, bilinen dekadrahmi sayısını bir anda ikiye katlamış ve aynı zamanda daha önce bilinmeyen birçok Likya hanedanına ait sikkeleri de gün yüzüne çıkarmıştır.  

4. Darphane Çalışmalarını Anlamak: Bir definenin içinde aynı tipte yüzlerce sikke bulunması, nümizmatlara bu sikkeleri basan kalıpları (die) inceleme fırsatı verir. Hangi ön yüz kalıbının hangi arka yüz kalıbıyla kullanıldığını analiz ederek ("die study"), bir darphanenin üretim hacmini, organizasyonunu ve kalıpların ne kadar süre kullanıldığını tahmin edebilirler.

Ne yazık ki, çoğu define kaçak kazılarla bulunur ve içeriği bilimsel olarak belgelenmeden dağıtılır. Bu durum, definenin en önemli özelliği olan "bütünlüğünü" ve dolayısıyla sağlayabileceği tarihsel bilgiyi yok eder. Aizanoi'de veya Notion'da bulunanlar gibi arkeolojik bir bağlamda, bir kap içinde ve tüm içeriğiyle birlikte bulunan bir define, tek tek sikkelerin toplamından çok daha değerli bir tarihsel kaynaktır. Bu nedenle, her define, geçmişin ekonomik ve sosyal yapısına açılan paha biçilmez bir pencere olarak kabul edilir.

Kaynak:
https://coinweek.com/hordes-hoards-recent-classic-finds-ancient-coins/
https://www.cambridge.org/core/books/studies-in-numismatic-method/coin-hoards-and-roman-coinage-of-the-third-century-ad/3F9E7C6B6F5767B6F617BAAD45582D31
https://universalcoin.com/pages/rare-coin-dealer-fort-worth-info-understanding-coin-hoards
https://mola.omeka.net/items/show/961
https://coinweek.com/hordes-hoards-recent-classic-finds-ancient-coins/
http://www.thehistoryblog.com/archives/60705
https://www.numismaticnews.net/world-coins/university-of-michigan-archaeologists-unearth-persian-gold-in-historic-turkish-site