Yılan Asklepios'tan Cista Mystica'ya, Şifa ve Gizemin Sembolü

Antik dünyanın sembolik dilinde çok az figür, yılan kadar çok katmanlı ve çelişkili anlamlar taşır. Bir yandan zehriyle ölümü, diğer yandan derisini değiştirerek yeniden doğuşu temsil eden yılan,

hem korkulan bir tehlike hem de aranan bir şifa kaynağıydı. Bu büyüleyici ikilik, Anadolu sikkeleri üzerinde iki büyük ve farklı kült bağlamında kendini gösterir: Biri, tıbbın ve rasyonel iyileşmenin tanrısı Asklepios'un asasına dolanmış şifa yılanı; diğeri ise şarap ve vecd tanrısı Dionysos'un gizemli ayinlerinin merkezindeki kutsal sepetten (cista mystica) çıkan yeniden doğuş yılanı. Özellikle Pergamon (Bergama) gibi her iki kültün de güçlü olduğu şehirlerin sikkeleri, bu iki yılanın hikayesini metal üzerine kazıyarak bize antik insanın sağlık ve maneviyatla kurduğu karmaşık ilişkiyi anlatır.

Şifanın Yılanı: Asklepios'un Asası Antik Yunan mitolojisinde Asklepios, tıbbın ve hekimlerin tanrısıydı. Babası ışık tanrısı Apollon'dan aldığı ilahi bilgelikle, hastaları iyileştirme ve hatta ölüleri diriltme gücüne sahip olduğuna inanılırdı. Asklepios'un ayrılmaz sembolü, etrafına tek bir yılanın dolandığı basit bir asaydı. Bu sembol, günümüzde bile tıbbın evrensel amblemi olarak kullanılmaktadır.  

Yılanın bu bağlamdaki anlamı derindir. Yılanların düzenli olarak derilerini değiştirmesi, antik insanlar için yeniden doğuşun, yenilenmenin ve gençleşmenin en güçlü doğal metaforuydu. Ayrıca, yılan zehrinin hem öldürücü hem de doğru kullanıldığında iyileştirici özelliklere sahip olduğu biliniyordu. Bu, tıbbın ikili doğasını – bir ilacın hem zehir hem de şifa olabileceği (pharmakon) fikrini – mükemmel bir şekilde simgeliyordu. Anadolu'daki en ünlü Asklepieion (sağlık merkezi), Pergamon'da bulunuyordu ve hastaların kutsal avlularda, zararsız yılanlarla birlikte uyuyarak şifa bulduğuna inanılırdı. Bu nedenle, Pergamon ve Asklepios kültünün güçlü olduğu diğer şehirlerin (örneğin Aigeai) sikkelerinde, tanrının kendisi veya onun sembolü olan yılanlı asa sıkça tasvir edilmiştir.  

Gizemin Yılanı: Cista Mystica Yılanın diğer yüzü, Helenistik dönemin en popüler gizem dinlerinden biri olan Dionysos kültünde ortaya çıkar. Özellikle Pergamon Krallığı'nın standart gümüş para birimi olan Kistophoros'ların ön yüzünde, içinden bir yılanın çıktığı kapalı bir hasır sepet tasvir edilir. Bu kutsal sepet, cista mystica olarak bilinir ve Dionysos ayinlerinin en gizli anlarında kullanılırdı.  

Ayin sırasında sepet açıldığında ortaya çıkan yılan, tanrı Dionysos'un kendisini, onun doğurganlık gücünü ve en önemlisi, müritlerine vaat ettiği yeniden doğuşu ve ruhun ölümsüzlüğünü simgeliyordu. Yılanın derisini değiştirerek "yeniden doğması" gibi, tarikata kabul edilen müritlerin de eski hayatlarını geride bırakıp yeni bir ruhsal varoluşa adım attığına inanılırdı. Bu nedenle, cista mystica'dan çıkan yılan, rasyonel bir şifadan çok, mistik bir dönüşümün ve manevi kurtuluşun sembolüydü.  

Pergamon'un İki Yılanı Pergamon şehrinin nümizmatik mirası, bu iki farklı yılan sembolünü bir araya getirmesiyle özellikle ilginçtir. Şehir, bir yandan dünyanın en ünlü rasyonel tıp merkezlerinden birine ev sahipliği yaparken (Asklepieion), diğer yandan Attalos hanedanlığının resmi para birimiyle Dionysos'un mistik kültünü destekliyordu. Bu durum, antik insanın dünyayı anlama biçimini yansıtır: Bilim ve din, şifa ve gizem, birbirinden ayrı değil, iç içe geçmiş kavramlardı.

Sonuç olarak, Anadolu sikkelerindeki yılan figürü, bize şifanın iki farklı yüzünü anlatır. Asklepios'un yılanı, bedenin iyileşmesini ve bilginin gücünü temsil ederken; Dionysos'un yılanı, ruhun dönüşümünü ve inancın gizemini simgeler. Bu iki sembol, antik insanın hem bedensel hem de ruhsal esenlik arayışının metal üzerine kazınmış ölümsüz bir kaydıdır.

Kaynak:
https://ephesus.us/tr/mitoloji/asklepios/
https://arkeofili.com/asaya-dolanmis-yilan-neden-tip-sembolu/
https://www.saglik.org.tr/yazilar/asklepios-un-asasi-sifanin-pesinde-bir-sembolun-yolculugu
https://www.drozdogan.com/caduceus-1902-tip-sembolu-iki-yilan-dolanmis-asa/
https://belleten.gov.tr/tam-metin/3509/tur
https://tr.wikipedia.org/wiki/Y%C4%B1lanl%C4%B1_S%C3%BCtun_(Bergama)
https://library.willamette.edu/hfma/omeka/exhibits/show/coinsofthegreekandromanworld/item/79
https://www.artic.edu/artworks/141561/tetradrachm-coin-depicting-a-cista-with-snake