Kyzikos Stateri Antik Dünyanın Uluslararası Para Birimi

Antik dünyanın ekonomik tarihinde bazı para birimleri, kendi şehirlerinin sınırlarını aşarak uluslararası ticaretin dili haline gelmiştir. Atina'nın "baykuş"ları gibi, Mysia'nın liman kenti

Kyzikos'un bastığı elektrum staterler de bu seçkin gruba aittir. "Kyzikene" olarak bilinen bu sikkeler, MÖ 6. yüzyıldan itibaren Akdeniz ve Karadeniz ticaretinde o kadar yaygın bir kabul gördü ki, "stater" kelimesi yerine jenerik bir terim olarak kullanılmaya başlandı. Kyzikos staterinin bu olağanüstü başarısının ardında, şehrin stratejik konumu, doğal zenginlikleri ve en önemlisi, tutarlı bir marka kimliğini inanılmaz bir sanatsal çeşitlilikle birleştiren dâhiyane bir nümizmatik strateji yatmaktadır.

Kyzikos'un zenginliğinin kaynağı, Propontis (Marmara Denizi) kıyısındaki konumuydu. Şehir, her yıl Karadeniz ile Ege arasında göç eden devasa orkinos (tuna) balığı sürülerinin geçiş yolu üzerinde bulunuyordu. Bu balıkçılık faaliyeti, şehri antik dünyanın en büyük balık işleme merkezlerinden biri haline getirdi ve muazzam bir servet biriktirmesini sağladı. Bu nedenle, MÖ 600 civarında kendi paralarını basmaya başladıklarında, şehrin ekonomik DNA'sını oluşturan orkinos balığını kendi sikkelerinin üzerine bir marka ve garanti mührü olarak yerleştirdiler. Bir Kyzikos sikkesinin üzerindeki orkinos figürü, o sikkenin ağırlığının ve saflığının, Kyzikos'un sarsılmaz ekonomik gücü tarafından güvence altına alındığının bir ilanıydı.  

Kyzikene staterleri, Pers İmparatorluğu'nun altın darikleriyle birlikte, uluslararası ticarette standart olarak kabul edildi. Bir Kyzikene staterinin değeri yaklaşık 28 gümüş drahmiye denkti ve bu yüksek değer, onu büyük ticari anlaşmalar ve askeri ödemeler için ideal kılıyordu. Atina'nın bile kendi donanmasını finanse etmek için bu sikkeleri kullandığı bilinmektedir. Bu paranın uluslararası statüsü, Kyzikos'a sadece ekonomik değil, aynı zamanda siyasi bir güç de kazandırdı.  

Kyzikene staterlerinin en büyüleyici özelliği ise, tutarlı marka kimliğini inanılmaz bir sanatsal çeşitlilikle birleştirmesidir. Sikkelerin arka yüzü, dönemin tipik bir özelliği olan basit bir dört bölümlü içbükey kare taşırken, ön yüzleri adeta bir mitoloji ansiklopedisi gibiydi. Bugüne kadar 270'ten fazla farklı ön yüz tasarımı kaydedilmiştir. Bu tasarımlar arasında Zeus, Herakles, Nike gibi tanrılar ve kahramanlar; grifon, sfenks, Skylla gibi mitolojik yaratıklar; aslanlar, boğalar, kartallar gibi güçlü hayvanlar ve hatta diz çökmüş bir okçu gibi figürler bulunur. Ancak bu tasarımların her birinde, ya ana figürün bir parçası olarak ya da altta küçük bir amblem olarak, o meşhur orkinos balığı mutlaka yer alırdı.  

Bu strateji, Kyzikos'un nümizmatik dehasını ortaya koyar. Sürekli değişen tasarımlar, sahteciliği zorlaştırırken, her zaman mevcut olan orkinos amblemi, paranın kimliğini ve güvenilirliğini koruyordu. Bu sanatsal çeşitlilik, Kyzikos sikkelerini sadece birer ödeme aracı olmaktan çıkarıp, aynı zamanda estetik değeri yüksek, arzu edilen koleksiyon nesnelerine dönüştürüyordu.

Büyük İskender'in fetihleri ve Helenistik dönemin başlamasıyla birlikte, standart imparatorluk para birimlerinin yükselişi, Kyzikene staterlerinin uluslararası rolünü yavaş yavaş sona erdirdi. Ancak geride bıraktıkları miras, binlerce elektrum sikke aracılığıyla yaşamaya devam ediyor. Her bir Kyzikene stateri, sadece bir antik para değil, aynı zamanda denizden gelen zenginlikle kurulmuş bir "Orkinos İmparatorluğu"nun gücünü, sanatını ve ticari dehasını anlatan birer minyatür anıttır.

Kaynak:
https://www.researchgate.net/publication/395865679_Fishing_and_Tuna_Trade_in_Kyzikos
https://www.cngcoins.com/Coin.aspx?CoinID=215489
https://issuu.com/cngcoins/docs/cng_mbs_91_virtual_catalog/53
https://en.wikipedia.org/wiki/Side,_Turkey