Dünyanın İlk Saf Altın ve Gümüş Parası Kroiseid

Tarihte çok az hükümdarın adı, zenginlik kavramıyla Lidya'nın son kralı Kroisos (MÖ ~561-546) kadar iç içe geçmiştir. "Karun kadar zengin" deyimi, binlerce yıldır dillerden düşmeyen bir efsanenin

mirasıdır ve bu efsanenin kökeni, Kroisos'un sadece muazzam servetine değil, aynı zamanda bu serveti kullanarak gerçekleştirdiği devrimci bir para reformuna dayanır. Babası Alyattes'in elektrum sikkelerle başlattığı para icadını bir adım öteye taşıyan Kroisos, Sardes'teki metalurji ustalarının altını gümüşten ayırma teknolojisini kullanarak dünyanın ilk bimetalik para sistemini kurdu. "Kroiseid" olarak bilinen bu sikkeler, paranın değerindeki belirsizliği ortadan kaldırarak ticareti küresel ölçekte güvenilir hale getiren ve modern ekonominin temellerini atan bir dönüm noktasıydı.  

Kroisos'un reformunun temelinde, babasının mirası olan elektrum sikkelerin yarattığı bir sorun yatıyordu. Doğal bir altın-gümüş alaşımı olan elektrumun değişken bileşimi, sikkelerin gerçek değerinin her zaman bir soru işareti olmasına neden oluyordu. Bir tüccar, bir sikkenin daha çok gümüş mü yoksa daha çok altın mı içerdiğini kesin olarak bilemezdi. Bu güvensizlik, ticaretin önünde bir engeldi. Kroisos, Sardes'teki atölyelerde geliştirilen altın ayırma teknolojisi sayesinde bu sorunu kökünden çözdü. Artık elinde iki saf ve standart metal vardı: altın ve gümüş. Bu sayede, tüm elektrum sikkeleri tedavülden kaldırarak yerlerine iki ayrı seriden oluşan, saflığı ve ağırlığı devlet tarafından garanti edilen yeni paralar sürdü.  

"Kroiseid" olarak bilinen bu yeni sikkeler, tasarımlarıyla da bir mesaj veriyordu. Ön yüzlerinde, karşı karşıya gelmiş bir aslan ve bir boğanın ön kısımları (protom) yer alıyordu. Aslan, Lidya krallığının gücünü ve asaletini simgeleyen geleneksel bir sembolken, boğa da bereketi ve kuvveti temsil ediyordu. Bu iki gücün bir araya geldiği tasarım, Kroisos'un krallığının hem askeri hem de ekonomik kudretini ilan eden güçlü bir amblemdi. Bazı tarihçiler bu sembolizmi daha da ileri götürerek, aslanın Lidya'yı, boğanın ise komşuları ve rakipleri olan Frigya Krallığı'nı temsil ettiğini ve bu sahnenin Lidya'nın Frigya üzerindeki hakimiyetini simgelediğini öne sürmektedir.  

Ancak Kroiseid'lerin asıl devrimci yönü tasarımları değil, sistemin kendisiydi. Kroisos, biri saf altından (yaklaşık 8.1 gram), diğeri ise saf gümüşten (yaklaşık 10.7 gram) oluşan iki ana sikke (stater) bastırdı. Bu sistemin dehası, bu iki metal arasında sabit ve basit bir değişim oranı belirlemesinde yatıyordu. O dönemdeki değerlere göre, 1 altın stater, tam olarak 10 gümüş statere eşitti. Bu, tarihteki ilk bimetalik, yani çift metale dayalı para sistemiydi. Artık bir sikkenin değeri, içindeki alaşımın belirsiz oranına değil, metalin türüne ve standart ağırlığına bağlıydı. Bir tüccar, elindeki altın Kroiseid'in her zaman on gümüş Kroiseid değerinde olduğunu biliyordu. Bu güvenilirlik ve standartlaşma, ticareti daha önce hiç olmadığı kadar kolaylaştırdı ve hızlandırdı.  

Kroisos ayrıca, bu ana birimlerin yanı sıra, günlük alışverişlerde kullanılmak üzere daha küçük gümüş birimler de (1/3, 1/6, 1/12 stater gibi) bastırarak para kullanımını toplumun her kesimine yaydı. Bu, ekonominin her seviyesinde parasal işlemlerin yapılabilmesini sağlayan önemli bir adımdı.  

Kroisos'un bu yenilikçi sistemi o kadar başarılı oldu ki, mirası kendi krallığının ömrünü aştı. MÖ 546'da Pers Kralı Büyük Kiros, Lidya'yı fethettiğinde, bu etkili para sistemini ortadan kaldırmak yerine onu benimsedi. Persler, Sardes'teki darphaneyi kullanarak bir süre daha Kroiseid basmaya devam ettiler ve daha sonra kendi imparatorluk paraları olan Darik (altın) ve Siglos (gümüş) sikkelerini de bu bimetalik prensibe dayandırdılar.  

Sonuç olarak, "Karun kadar zengin" olmak, sadece Paktolos'un altınlarına sahip olmak anlamına gelmiyordu. Asıl zenginlik, bu altını ve gümüşü, tüm dünyanın güvenle kullanabileceği standart, güvenilir ve devrim niteliğinde bir para sistemine dönüştürme vizyonunda yatıyordu. Kral Kroisos'un bimetalik sistemi, paranın tarihinde belirsizlikten kesinliğe geçişi simgeler ve onun adı, bu nedenle binlerce yıldır zenginliğin nihai ölçütü olarak anılmaya devam etmektedir.

Kaynak:
https://www.hakanaltin.com/Blog/ilk-altin-para
https://en.wikipedia.org/wiki/Croeseid
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/492918
https://aktuelarkeoloji.com.tr/kategori/aktuel/altin-standardinin-icadi