Bir Krallığın Ekonomik Silahı Pergamon Kistophorosu

Helenistik dünya, Büyük İskender'in ölümünün ardından onun generalleri arasında paylaşılan, sürekli değişen sınırlara ve rekabetlere sahne olan bir siyasi arenaydı. Bu parçalanmış coğrafyada,

Anadolu'nun batısında yükselen Pergamon (Bergama) Krallığı, Attalos Hanedanlığı yönetiminde (MÖ 281-133) askeri ve kültürel bir güç merkezi haline geldi. Özellikle MÖ 188'de Romalıların müttefiki olarak Seleukoslara karşı kazandıkları zaferin ardından imzalanan Apameia Barışı ile krallık, topraklarını genişleterek ekonomik ve siyasi gücünün zirvesine ulaştı. Ancak bu yeni ve genişlemiş krallığı bir arada tutmak, sadece askeri güçle değil, aynı zamanda ekonomik entegrasyonla da mümkündü. İşte bu stratejik zorunluluk, Attalosları antik dünyanın en başarılı para birimlerinden birini yaratmaya itti: Kistophoros. Bu sikke, sadece bir ödeme aracı değil, aynı zamanda Pergamon'un ekonomik hegemonyasını ilan eden ve Roma'nın bile başarısını kabul edip devam ettireceği bir sistemin temel taşıydı.  

Apameia Barışı sonrası Pergamon'un kontrolüne geçen topraklarda, sayısız farklı para birimi dolaşımdaydı. Seleukos krallarının sikkeleri, çeşitli özerk şehirlerin yerel paraları ve daha eski para birimleri, ticareti karmaşıklaştıran ve Attalosların ekonomik kontrolünü zayıflatan bir kaos ortamı yaratıyordu. Bu sorunu çözmek için Attaloslar, MÖ 166 yılı civarında, tüm krallıkta geçerli olacak yeni ve standart bir gümüş para birimini tedavüle soktular. Bu yeni sikkeye, üzerinde taşıdığı sembol nedeniyle "Kistophoros" (sepet taşıyan) adı verildi.  

Kistophoros'un tasarımı, dikkatle seçilmiş dini ve mitolojik sembollerle bezenmiş bir propaganda harikasıydı. Sikkenin ön yüzünde, içinden bir yılanın çıktığı, etrafı sarmaşık yapraklarından bir çelenkle çevrili hasır bir sepet yer alıyordu. Bu sepet, "cista mystica" olarak bilinen ve antik dünyada oldukça popüler olan Dionysos (Bacchus) kültünün gizemli ayinlerinde kullanılan kutsal bir nesneydi. Sepet ve yılan, tanrının kendisini, doğurganlığı ve yeniden doğuşu simgeliyordu. Bu sembolü seçerek Attaloslar, hem halk arasında yaygın olan bir dini inanca hitap ediyor hem de kendi hanedanlıklarını bu güçlü kültün koruması altına sokuyorlardı. Sikkenin arka yüzünde ise, iki yılanın dolandığı bir yay kutusu (gorytos) bulunuyordu. Bu sembolün, Pergamon'un efsanevi kurucusu ve Herakles'in oğlu olan Telephos'a bir gönderme olduğu düşünülmektedir. Böylece sikke, hem dini bir meşruiyet hem de hanedanlığın mitolojik kökenlerine dayanan bir asalet iddiası taşıyordu.  

Kistophoros'un dehası sadece sembolizminde değil, aynı zamanda ekonomik yapısında da yatıyordu. Yaklaşık 12.75 gram ağırlığında olan bu tetradrahmiler, bölgede yaygın olan Attika standardından daha hafifti ve üç Roma denarius'una denk gelecek şekilde ayarlanmıştı. Bu, Attalosların kendi ekonomik alanlarını tanımlayan, dış ticaretten çok iç pazarı düzenlemeye yönelik "koordine edilmiş bir para birimi" yaratma stratejisinin bir parçasıydı. Bu sistem, sadece Pergamon'da değil, Efes ve Tralles gibi krallığın kontrolündeki diğer büyük şehirlerde de benimsendi ve bu şehirler de kendi darphane işaretleriyle Kistophoros basmaya başladılar. Bu, tüm Attalos egemenlik alanında ticareti basitleştiren ve ekonomik birliği sağlayan bir "ortak pazar" para birimiydi.  

Kistophoros'un başarısı o kadar büyüktü ki, MÖ 133'te son Pergamon kralı III. Attalos'un krallığını vasiyet yoluyla Roma Cumhuriyeti'ne bırakmasından sonra bile varlığını sürdürdü. Romalılar, bu verimli ve yerleşik para sistemini ortadan kaldırmak yerine, onu yeni kurdukları Asya Eyaleti'nin resmi para birimi olarak kullanmaya devam ettiler. Zamanla, ön yüzdeki cista mystica sembolünün yerini İmparator Augustus gibi Roma hükümdarlarının portreleri alsa da, sikkenin adı ve temel standardı yüzyıllarca değişmedi. Bu durum, Kistophoros'un ne kadar başarılı bir ekonomik hamle olduğunun en büyük kanıtıdır. Pergamon Krallığı tarafından tasarlanan bu sikke, yaratıcılarını aşarak, Roma İmparatorluğu'nun Anadolu'daki ekonomik yapısının temel taşlarından biri haline gelmişti.

Kaynak:
https://en.wikipedia.org/wiki/Pergamon
https://bmcr.brynmawr.edu/2023/2023.03.27/
https://library.willamette.edu/hfma/omeka/exhibits/show/coinsofthegreekandromanworld/item/79
https://www.artic.edu/artworks/141561/tetradrachm-coin-depicting-a-cista-with-snake