Bizans Solidusu Bin Yıllık İmparatorluğun Altını
Tarihte çok az para birimi, Bizans İmparatorluğu'nun altın solidusu kadar uzun ömürlü, istikrarlı ve etkili olmuştur. MS 4. yüzyılın başlarında İmparator I. Constantinus (Büyük Konstantin)
tarafından tedavüle sokulan bu sikke, sadece çökmekte olan Roma ekonomisini kurtarmakla kalmamış, aynı zamanda yaklaşık bin yıl boyunca Akdeniz dünyasının ve ötesinin ana rezerv para birimi olarak hizmet vermiştir. Batı'da "bezant" olarak bilinen solidus, yüksek saflığı ve standart ağırlığı sayesinde uluslararası ticarette bir güven sembolü haline geldi ve zamanla üzerinde taşıdığı Hristiyan ikonografisiyle Bizans'ın kültürel ve dini gücünün de bir elçisi oldu. Solidus'un hikayesi, bir imparatorluğun yükselişinin, altın çağının ve nihayetinde çöküşünün nümizmatik bir özetidir.
Solidus'un doğuşu, bir kriz anında gerçekleşti. 3. yüzyıl boyunca Roma İmparatorluğu, sürekli iç savaşlar ve ekonomik istikrarsızlık nedeniyle hiperenflasyonla boğuşuyordu. Gümüş denarius'un değeri neredeyse sıfırlanmış, altın aureus'un ağırlığı ve saflığı ise sürekli düşürülmüştü. I. Constantinus, MS 312 civarında, bu kaosa bir son vermek için devrimci bir para reformu gerçekleştirdi. Eski aureus'u terk ederek, bir Roma pound'unun (yaklaşık 326.6 gr) 72'de birine denk gelen, yaklaşık 4.5 gram ağırlığında yeni bir altın sikke olan solidus'u tanıttı. Bu yeni sikkenin en önemli özelliği, saflığıydı. Neredeyse 24 ayar saf altından üretilen solidus, devletin paranın değerine olan güvenini yeniden tesis etti.
Bu istikrar, solidus'un inanılmaz başarısının anahtarı oldu. Yedi yüzyıldan fazla bir süre boyunca, imparatorluk çalkantılı dönemlerden geçse bile, solidus'un ağırlığı ve saflığı neredeyse hiç değişmedi. Bu güvenilirlik, onu "Orta Çağ'ın doları" haline getirdi. İpek Yolu'ndaki tüccarlardan İskandinavya'daki Vikinglere kadar herkes, solidus'u bir değer saklama aracı ve uluslararası ödemeler için bir standart olarak kabul etti. Arap halifeliklerinin dinarı ve Kiev Knezliği'nin zolotniki gibi para birimleri bile doğrudan solidus'tan ilham almıştır. İmparatorluk içinde ise solidus, askerlerin maaşlarını ödemek, vergileri toplamak ve büyük ticari işlemleri gerçekleştirmek için kullanılıyordu. Hatta İngilizce'deki "soldier" (asker) kelimesi, adını maaşını solidus ile alan kişiden almıştır.
Solidus'un tasarımı da imparatorluğun kendisi gibi bir evrim geçirdi. İlk soliduslar, Roma geleneğini sürdürerek imparatorların profilden portrelerini, Latince yazıları ve zafer tanrıçası Victoria gibi pagan sembollerini taşıyordu. Ancak zamanla, imparatorluğun karakteri değiştikçe sikkenin yüzü de değişti. İmparator portreleri, daha stilize ve ruhani bir ifadeye sahip olan cepheden tasvirlere dönüştü. Latince yazılar, yerini imparatorluğun resmi dili haline gelen Yunancaya bıraktı.
En devrimci değişim ise Hristiyanlığın yükselişiyle geldi. Zafer tanrıçası Victoria, yerini elinde haç tutan bir meleğe bıraktı. Bu sürecin zirvesi, İmparator II. Iustinianos'un (hükümdarlığı 685-695) hükümdarlığında yaşandı. Iustinianos, nümizmatik tarihinde eşi benzeri görülmemiş bir hamleyle, sikkenin en değerli yüzü olan ön yüze, "Her Şeye Hükmeden" anlamına gelen İsa Pantokrator'un sakallı portresini yerleştirdi. Kendi portresini ise arka yüze taşıyarak, üzerine "İsa'nın Hizmetkarı" unvanını ekledi. Bu, imparatorun otoritesini Tanrı'dan aldığını ve onun yeryüzündeki hizmetkarı olduğunu ilan eden, son derece güçlü bir teolojik ve siyasi beyanattı. Bu tasvir, Bizans sikkelerinin sonraki yüzyıllardaki karakterini belirledi.
Ancak hiçbir şey sonsuza dek sürmez. 11. yüzyılda, askeri baskılar ve ekonomik krizler nedeniyle Bizans imparatorları, solidus'un altın içeriğini sistematik olarak düşürmeye başladılar. Bir zamanların saf altın sikkesi, zamanla gümüş ve bakırla karıştırılmış solgun bir metale dönüştü. Son darbeyi, 1092'de İmparator I. Aleksios Komnenos vurdu ve tamamen değersizleşen solidus'u tedavülden kaldırarak yerine "hyperpyron" adlı yeni bir altın sikke getirdi.
Bin yıllık bir imparatorluğun altını olan solidus'un hikayesi böylece sona erdi. Ancak mirası, bugün bile müzeleri ve koleksiyonları süsleyen milyonlarca sikke aracılığıyla yaşamaya devam ediyor. Her bir solidus, sadece bir altın parçası değil, aynı zamanda bir zamanlar dünyanın en güçlü imparatorluğunun ekonomik istikrarının, sanatsal zarafetinin ve sarsılmaz inancının bir sembolüdür.
Kaynak:
https://classicworldcoins.ch/byzantine-coinage/#:~:text=Byzantine%20coinage%20left%20an%20enduring,far%20beyond%20the%20empire's%20borders.
https://learn.apmex.com/answers/what-is-a-gold-solidus/
https://en.wikipedia.org/wiki/Solidus_(coin)
https://www2.lawrence.edu/dept/art/BUERGER/ESSAYS/BYZANT.HTML
https://www.slam.org/collection/objects/55533/
https://www.metmuseum.org/art/collection/search/463390
https://classicworldcoins.ch/byzantine-coinage/